Wat is insomnie?
Insomnie (of slapeloosheid) is een slaapstoornis waarbij iemand niet in slaap kan komen of waarbij de duur van de nachtrust onvoldoende is. Veel mensen ondervinden regelmatig problemen wanneer ze naar bed gaan maar niet in slaap kunnen komen. Ook kan men ’s nachts wakker worden en niet meer de slaap hervatten. Zo ontstaat er een onderbreking in het slaappatroon waardoor men niet voldoende uitgerust is of ontspannen is bij het ontwaken. Dit kan zich uiten in een herhaling van verstoring en licht slapen. De aandoening heeft grote gevolgen voor iemands productiviteit en kwaliteit van leven. Insomnie is een op zichzelf staande aandoening, maar kan ook een symptoom zijn van verschillende systemische en psychologische aandoeningen. Daarnaast kan een tekort aan slaap zelf ook weer leiden tot psychologische en systemische aandoeningen. Insomnie wordt in het Sanskriet ‘Nidra-naasha’ genoemd. In de Ayurveda wordt zij beschreven als een aandoening die veroorzaakt wordt door aantasting van de ‘Vata’ dosha (één van de drie bio-humoren). Insomnie kan van acute, chronische of tijdelijke aard zijn.
Oorzaak
Vata, Pitta en Kapha zijn de drie bio-humoren die alle lichamelijke functies van het lichaam reguleren. Een normaal functionerende Kapha zorgt voor een gezonde nachtrust, terwijl een verhoogde Vata en verminderde Kapha door verschillende redenen verschillende soorten insomnie veroorzaken.
Satwa, Raja en Tama zijn de drie eigenschappen van de geest. Hierbij is Tama essentieel voor gezonde slaap, terwijl Raja verantwoordelijk is voor een onderbroken nachtrust en vroegtijdig wakker worden. Bij de meeste patiënten is insomnie een symptoom van een systemische of psychologische aandoening. Bij vijftig procent van de gediagnosticeerde gevallen van slapeloosheid is er sprake van psychologische problemen waarbij de Raja van de geest verhoogd is. Psychologische factoren zoals angst, ongerustheid, woede, afgunst, spanning, stress, enzovoorts, verhogen deze Raja-eigenschap van onze psyche, wat vervolgens leidt tot slecht kunnen inslapen en insomnie.
Bij aandoeningen zoals hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier), reumatoïde artritis, rusteloze benen (RLS), premenstrueel syndroom (PMS) en menopauze is Vata verhoogd. Deze aandoeningen leiden dan ook vaak tot insomnie. Andere condities die insomnie veroorzaken zijn: een verminderde Kapha wegens een ongepast dieet en ondervoeding, zwakheid door verschillende acute oorzaken, chronische uitputting en degeneratieve ziektes.
Indigestie, brandend maagzuur, veelvuldig urineren, enzovoorts kunnen ook aanleiding zijn waardoor een gezonde nachtrust verstoord raakt, evenals pijn, een onhygiënische slaapplek, harde geluiden, felle verlichting, verstoringen van het dag-nachtritme (circadiaanritme) door nachtdiensten, late feestjes, jetlag, enzovoorts, veroorzaken slapeloosheid.
Behandeling
Alle eerder genoemde oorzaken verhogen direct of indirect de Vata en Raja en reduceren de Kapha en kunnen leiden tot insomnie. De behandeling van insomnia bestaat uit hetwegnemen van de oorzaak ( kalmeren van Vata Dosha en Raja) en het herstellen van de normale balans van de Kapha en Tama-eigenschappen van de geest. Afhankelijk van de oorzaak zijn er verschillende hulpmiddelen beschikbaar om deze balans te bereiken. Zoals eerder gezegd is insomnie in veel gevallen een bijkomend symptoom van systemische of psyschologische aandoeningen. Een diagnose van de onderliggende oorzaak van de slaapstoornis is daarom ontzettend belangrijk en vormt de allereerste stap bij de behandeling ervan. Een goede anamnese en een grondige lichamelijk, systemisch, pathologisch en psychologisch onderzoek van de patiënt is essentieel voor een precieze diagnosestelling. Wanneer de diagnose is vastgesteld, vormen het behandelen en wegnemen van de onderliggende oorzaak de beste remedie.
Een onderliggende aandoening hoeft niet altijd de oorzaak te zijn van insomnie. De Dosha kan namelijk ook verstoord raken door ongezonde eetpatronen, een verkeerde leefstijl en seizoensgebonden factoren. Ons lichaam heeft een natuurlijk alarmsysteem dat zelfs bij de kleinste onevenwichtigheid in onze bio-humoren een signaal afgeeft. Het negeren van deze kleine verstoringen in de balans van de dosha of een slechte verzorging ervan leidt uiteindelijk tot een opeenhoping van de problemen en een verergering van de klacht(en)/aandoening(en) waardoor er vervolgens slapeloosheid optreedt. Raadpleeg uw Ayurveda-arts en vraag om dieetadvies en tips om uw leefstijl te verbeteren. Daarnaast kan uw Ayurveda-specialist u ook adviseren in dagelijkse en seizoensgebonden leefregels op basis van uw algemene gezondheid. Dit helpt insomnie zowel te voorkomen als te genezen.
Bij het behandelen van insomnie en slaapproblemen is het ook belangrijk om te letten op een aantal omgevings- en gezondheidsfactoren. De natuurlijke balans van de dosha is Kapha. Deze is op jonge leeftijd dominant en neigt bij het ouder worden naar Vata. Dit betekent dat er op hogere leeftijd (vooral vanaf zestig jaar) een natuurlijke neiging is tot minder slapen. Mensen die van nature een dominantere Vata dosha hebben, lopen een grotere kans om aan Vata-aandoeningen te lijden. Ook insomnie valt hieronder. De dominantie van dosha verandert meestal door de wisselende seizoenen. In de winter zijn de nachten langer waardoor mensen vaak ook langer slapen. In de zomer slapen mensen van nature juist minder lang vanwege de korte nachten en het fellere zonlicht overdag. In het regenseizoen raakt de Vata dosha meestal verzwakt en loopt u een groter risico op Vata-aandoeningen en daarmee ook insomnie. ‘s Nachts balanceren de Kapha en Tama zich van nature. Onze biologische klok reguleert ons dag- en nachtritme op basis van onze dagelijkse gewoontes. Een verstoring in ons natuurlijke ritme brengt de dosha gemakkelijk uit balans en veroorzaakt inslaapproblemen en vroegtijdig wakker worden.
Dieet
Een goed dieet is een goede stap in de richting voor een gezonde slaap. Zo heeft ieder voedingsmiddel een eigen specifieke uitwerking op de balans van de dosha in het lichaam. Voedsel zoals buffelmelk verhoogt op natuurlijke wijze de Kapha en Tama. Ander voedsel zoals rauwe uien verhoogt de Raja. Koffie, tabak, nicotine enzovoort verhogen daarentegen weer de Vata en Raja, terwijl sesamolie de Vata dosha verlaagt (kalmeert). Bij gezonde mensen wordt het overmatig eten van voedsel meestal afgeraden aangezien het vaak leidt tot een verhoogde Tama. Mensen die aan insomnie lijden hebben echter een tekort aan Tama en Kapha vanwege een verhoging van Vata en Raja. Bij slapeloosheid is het daarom belangrijk om voedingsmiddelen te eten die de Tama en Kapha bevorderen (vooral ’s avonds). Voedsel dat de Vata en Raja bevordert kan juist weer beter vermeden worden. Raadpleeg een Ayurveda-arts voor aanbeveling van een specifiek op uw klachten gericht dieet. Elk voedingsmiddel beïnvloedt op één of andere manier de Tama of Kapha. Professioneel advies van een Ayurveda-specialist wordt daarom altijd aangeraden voordat u overstapt op een nieuw dieet.
Overige therapieën
Naast het wegnemen van de oorzaak zijn er ook een aantal specifieke therapieën en behandelingen die een effectief middel zijn bij slapeloosheid. Deze therapieën herstellen de disbalans van de Dosha en zijn populair onder ayurveda-specialisten. Hier volgen een aantal behandelingen: Shirodhara is een Ayurvedische behandeling die bestaat uit een hoofdbegieting waarbij er 10 tot 20 minuten lang geneeskrachtige vloeistof zoals geneeskrachtige olie, melk, botermelk, Kanji et cetera over het voorhoofd wordt gegoten terwijl u ligt. Shirobhyanga is een specialistische en therapeutische hoofdmassage ter behandeling van psychologische of mentale problematiek. Hierbij worden geneeskrachtige oliën gebruikt die tijdens de massage goed in kunnen werken op het hoofd, de hoofdhuid en het haar. Daarnaast is er de Basti. Basti is een lavement (klysma) met geneekrachtige oliën en kruidenextratcten dat wordt toegediend om de Vata te kalmeren. Verder is Netra Tarpana een therapie waarbij de ogen behandeld worden ter verlichting van stressklachten. Bij Anjana worden de ogen behandeld met geneeskrachtige Kajal om slaap op te wekken. Abhyanga is een massage van het hele lichaam met geneeskrachtige olie en bij Udwartana wordt het hele lichaam gescrubd met genezende poeders na een Abhyanga-massage. Verder is Snana, het baden in gewoon of geneeskrachtig water dat op een aangename temperatuur is gebracht. En tot slot is er de Padabhyanga, een voetmassage met geneeskrachtige oliën waarbij de voeten gemasseerd kunnen worden met een speciaal schaaltje dat vervaardigd is uit één of meerdere metalen, om de slaap te bevorderen.
Al deze behandelingen kunnen afzonderlijk of in combinatie met de juiste leef- en voedingsadviezen gedaan worden, om zo Vata te kalmeren en Raja te verlagen. De toegevoegde speciale kruiden en technieken verhogen Kapha en Raja, waardoor u weer beter kunt slapen en minder last heeft van insomnie. Ondanks de hierboven beschreven behandelingen (die deels ook zelf eenvoudig thuis toegepast kunnen worden) is insomnie een aandoening die specialistische ondersteuning vereist. Raadpleeg daarom altijd een gekwalificeerd Ayurveda-arts voor advies over de juiste behandeling, technieken en geneeskrachtige middelen. Op basis van uw specifieke klachten, algemene gezondheid, (in)toleranties en omgevingsfactoren helpt uw ayurvedisch-specialist u graag met het opstellen van een behandelplan dat perfect bij u past. Daarnaast kan uw Ayurveda-arts ook Pranayama voorschrijven. Pranayama bestaat uit ademhalingsoefeningen en zelfcontrole-oefeningen. In combinatie met Yoga zijn deze oefeningen effectief tegen slapeloosheid, verbeteren ze de algehele fysieke en mentale gezondheid en verminderen ze stress en gifstoffen.
Kruiden en geneeskrachtige middelen
Slaappillen zijn nooit de oplossing in de behandeling van slapeloosheid. Dit is omdat alle slaapopwekkende medicijnen verslaving en afhankelijkheidcreëren. Slaapmedicatie wordt alleen voorgeschreven in geval van acute insomnie om de symptomen tijdelijk te verlichten. In de Ayurveda worden ook veel kruiden beschreven die kunnen helpen bij het opwekken of verbeteren van de slaap. Het gebruik van kruiden in plaats van reguliere medicatie is echter geen excuus. Het zelf toedienen van geneeskrachtige middelen wordt afgeraden en kan zelfs directe of uitgestelde negatieve gevolgen hebben op uw gezondheid. Geneeskrachtige therapieën en behandelingen dienen daarom alleen gevolgd te worden onder toezicht van een gekwalificeerd arts. Alcohol is ook geen oplossing bij insomnia. Voorkom verslaving aan dergelijke middelen. Vraag uw Ayurveda-specialist om gezondheidsadvies en pas de hierboven genoemde adviezen toe in uw leven voor een aangename en gezonde nachtrust.
Dr. Pranit Ambulkar